یکی از عمده ترین دلایل ترس، شناخت نداشتن در مورد موضوع مورد ترس است.
شب اول قبر، همانگونه که از اسمش مشخص است درباره اولین شب دفن میت است؛ اما نکته اینجاست که آیا شب اول قبر، همان شبی که ما در دنیا با توجه به زمان خود و حرکت خورشید تجربه می‌کنیم است؟
همچنین سوالات زیادی در مورد لیله الدفن یا شب اول قبر وجود دارد، از جمله اینکه شب اول قبر چقدر طول میکشد؟ در شب اول قبر چه میگذرد؟ و سوالاتی از این دست.
برای پاسخ به این سوالات در ادامه مطالب، با سنگ بهشت همراه باشید.
ورود به قبر
مطابق روایات و آموزه‌های دینی، از زمان احتضار و لحظات آغازین مرگ، انسان پیامد و نتیجه اعمال خود را مشاهده می‌کند و از آنها شادمان و یا در رنج و عذاب است. در ساعات و روزهای ابتدای مرگ، روح در مثل این که در برزخ است، خود را در کنار بدن مادی و متحد با آن می‌یابد. به دلیل اُنس زیادی که در دنیا به بدن مادی داشته، توجه و ارتباط بیش‌تری با این بدن خواهد داشت و با حمل و حرکت و غسل دادن بدن، با آن و به دنبال آن می‌رود و با دفن بدن مادی، روح خود را در قبر می‌یابد.
به محض ورود جسد به قبر، شب اول قبر او آغاز میشود و سخت‌ترین شبی است که میت تجربه خواهد کرد و گریزی از آن نیست. حالات فرد فوت شده در قبر به شدت تاثیر پذیر از اعمال و باورهای او و مقدار وابستگی و علاقه او به دنیای مادی است.
حکمای مسلمان با استناد به روایتی از امام صادق(ع) مراد از قبر و همه حوادث مربوط به آن را عالم برزخ می‌دانند. مطابق این دیدگاه، ورود به قبر و شب اول قبر همان لحظات آغازین مرگ است و ارتباطی به دفن بدن ندارد.
زمان دفن میت
مستحب است جنازه را دو بار نزدیک قبر، بر زمین بگذارند و دقایقی صبر کنند و در دفن میت شتاب نکنند، چرا که ورود جسم میت در قبر، برای روح بسیار هولناک است، این درنگ کمک می‌کند تا روح میت که همراه جنازه است بتواند با محیط جدید تا حدودی آشنا شود و راحت‌تر این هول و ترس را تحمل نماید.
حضور فرشته‌ای به نام رومان
بعد از دفن مرده، اولین فرشته‌ای که در قبر بر او وارد میشود، فرشته رومان است. کار این ملک، شمارش و جمع بندی اعمال فرد، و تشکیل پرونده‌ای برای او است که نامه عمل او محسوب میشود. این نامه که جنس و کیفیت آن برای ما ناشناخته است تا قیامت با او همراه خواهد بود. در قیامت همین نامه را باز می‌کنند و محاسبه او بر اساس همین پرونده است.
این فرشته مطابق اعمال فرد، به فرشتگان بعدی به سخت‌گیری یا رفق و مدارا با میت، سفارش می‌کند.
سؤالات قبر
سؤالات نکیر و منکر از مهمترین حوادث شب اول قبر است. این فرشته ها بعد از ملک رومان وارد قبر می‌شوند. یکی در طرف راست و دیگری در طرف چپ فرد فوت شده قرار می‌گیرند و سؤالاتی از او می‌پرسند. چنانچه فرد کافر یا گناهکار باشد آن دو فرشته با چهره‌هایی وحشتناک بر او ظاهر می‌شوند و او را عذاب می‌کنند و قبر پر از آتش خواهد شد در این صورت این دو فرشته نَکیر و مُنکَر خوانده می‌شوند. اگر شخص با ایمانی باشد، با کمک و لطف اولیاء الهی می‌تواند پاسخ سؤالات را بدهد و آن دو فرشته با چهره‌هایی زیبا به او بشارت بهشت میدهند و همچنین قبر او را با نعمتهای الهی، گسترش میدهند. در این حالت این دو فرشته بَشیر و مُبَشِّر نام دارند.
بنابر روایات، در این شب، این سوالات از فرد پرسیده میشود که:
از ایمان شخص متوفی پرسیده میشود و این که آیابه خدا و پیامبرش ایمان دارد و چه شخصی را به عنوان پیشوا و امام خود برگزیده است.
بر اساس برخی روایت ها، سؤال و جواب شب اول قبر عمومی است و تمام انسان‌ها را شامل میشود. برخی عالمان برای دو گروه استثنا قائل شده اند: کسانی مانند پیامبران و امامان، و کسانی که شرایط سؤال کردن در آنها وجود ندارد مانند کودکان و دیوانگان.
بر اساس برخی از روایات، سؤال و جواب در قبر مخصوص مؤمنان یا کافران محض است. علامه طباطبائی در کتاب حیاة ما بعد‌الموت بر همین اساس، سؤال و جواب در قبر را مربوط به عموم مردم نمی‌داند.
عوامل آسان‌کننده شب اول قبر
به نزدیکان میت سفارش میشود که پس از خاک سپاری، میت را تنها نگذارند و با تلقین به او، در پاسخ دادن به سؤالات نکیر و منکر کمکش کنند. علاوه بر اعمال و صدقات و نماز و روزه های خود شخص، برخی اعمال مانند نماز هدیه و نماز لیلة الدفن از طرف بازماندگان نیز در برطرف شدن یا کاهش سختی‌های قبر تاثیر می‌گذارد.
کسانی که دفن نمی‌شوند
شب اول قبر، تنها برای افرادی که دفن می‌شوند نیست؛ بلکه کسانی که جسمشان دفن نمی‌شود و یا در اثر سوختن یا انفجار از بین رفته نیز شب اول قبر و سوال قبر و فشار قبر را تجربه می‌کنند. همه این موارد و فشار های قبر، مربوط به بدن مادی و جسم است و خداوند، توانایی اعطای درک و پاسخ به اجزای پراکنده یا سوخته را نیز دارد و به آب یا هوا یا هرآنچه در عالم هست این توانایی را می‌دهد تا بر بدن و یا اجزای آن، فشار و عذاب وارد کنند؛ بنابراین حتی اگر بدنی در فضا هم متلاشی شود از این امور استثنا نیست.
بر اساس دیدگاه فلاسفه، هنگامی که قبر به عالم برزخ معنا شد، شب آنجا هم مخصوص به وضع آنجا بوده و لازم نیست تا حتماً میت دفن شود تا مراسم شب اول قبر انجام شود.
فشار شب اول قبر
اتفاق دیگری که حتماً در قبر اتفاق می‌افتد. فشار قبر است که در روایات با عنوان ضَغْطَةُ الْقَبْر از آن نام برده شده است. اصحاب ائمه در این رابطه از ایشان پرسش کرده و فراگیر بودن آن بین تمامی افراد را جویا می‌شدند.
نماز شب اول قبر
در روایات توصیه شده در همان شبی که میت را دفن می‌نمایند، برای او نماز لَیلَةُ الدفن بخوانند. این نماز که در بین مردم به نماز وحشت مشهور است، به دو شکل نقل شده که می‌توان هر دو را انجام داد:
- دو رکعت نماز، در رکعت اول، پس از سوره حمد یکبار آیة الکرسی و در رکعت دوم پس از حمد، ده مرتبه سوره قدر خوانده شود و بعد از سلام نماز بگویند: «أللهُمَّ صَلِّ عَلی مُحمّدٍ و آلِ مُحمّدٍ وَ ابعَث ثَوابَها إلی قبرِ فلان بن فلان» و به جای کلمه فلان، اسم متوفی و پدرش را بگویند.
- در رکعت اول، پس از حمد، دو بار سوره توحید و در رکعت دوم پس از حمد، ده بار سوره تکاثر بخواند و پس از نماز چنین بگوید: «أللهُمَّ صَلِّ عَلی مُحمّدٍ و آلِ مُحمّدٍ وَ ابعَث ثَوابَها إلی قبرِ فلان بن فلان» و به جای کلمه فلان، اسم متوفی و پدرش را بگویند.
این نماز بعد از دفن میت خوانده میشود؛ حتی اگر بین فوت و دفن چند روز فاصله افتاده باشد و زمان آن، از ابتدای شب تا طلوع خورشید است.بهتر است این نماز، در ابتدای شب پس از نماز عشاء به جا آورده شود.
اعمالی برای شادی روح میت در شب اول قبر
- صدقه دادن برای میت: صدقه دادن به نیت میت، باعث شادمانی و کاهش عذاب میت میشود.
- خواندن سوره قدر، هفت مرتبه و بالای سر میت: این کار، باعث آرامش روح میت میشود. همچنین خواندن سوره های فاتحه، یاسین، ملک، صافات، احزاب و قدر، باعث شادی و آرامش روح میت میشود.
- خواندن دعای معراج: این دعا باعث آسان شدن عذاب قبر میشود.
- خواندن نماز لیله الدفن یا نماز وحشت: این نماز مستحب است و پس از وفن میت خوانده میشود. این نماز به نماز هدیه نیز معروف است. خواندن این نماز به خواست خدا، باعث برطرف شدن ترس و هراس میت در شب اول قبر میشود.
- خواندن زیارت عاشورا برای میت قبل از غروب آفتاب: خواندن زیارت عاشورا برکات و آثار فراوانی دارد. ان را قبل از غروب افتاب بخوانید و ثواب ان را به روح از دست رفته هدیه نمایید.
- به ۴۰ نفر طعام دهید: این گونه ثواب ها باعث میشود عذاب قبر از دست رفته، کمتر شود و همچنین باعث ارامش میت میشود.
چگونگی رهایی از عذاب شب اول قبر
برای کاهش عذاب قبر، روش ها و دعاهای بسیار فراوانی وجود دارد.
چند نمونه از اعمال را در زیر آورده ایم:
- خواندن سوره آیه الکرسی و سوره یس
- خواندن سوره تکاثر هنگام خواب
- مداومت بر خواندن زیارت عاشورا
- به جای آوردن فریضه حج
- خوش اخلاقی و خوش رویی در خانواده
- آزار نرساندن به دیگران
اعمالی که انجام آن ها توسط بازماندگان، باعث کاهش عذاب قبر متوفی می شوند:
- روی کفن میت جوشن کبیر نوشته شود.
- دو چوب تَر خرما در کنار میت قرار بگیرد.
- خواندن قرآن
- خواندن نماز
روشن کردن آتش و شمع در شب اول قبر
این عمل برگرفته از روشن کردن چراغ در حرم و مرقد امامان می‌باشد. در فرهنگ ایرانی، روشن کردن شمع، نماد زنده نگه داشتن یاد و خاطره فرد از دست رفته است.
گذاشتن تربت و دعا در کنار میت چه تاثیری دارد؟
تربیت حضرت سید الشهدا، فضائل و برکات بسیار زیادی دارد. خداوند به حرمت این امام بزرگوار، شفا و برکات زیادی را در تربتش قرار داده است.قرار دادن تربت آن حضرت با احترام و عزت، باعث در امان ماندن میت از هر بلا و عذابی میشود.
همچنین استفاده از دعاهایی مانند جوشن کبیر و شهادتین نیز، باعث در امان ماندن میت از بلا و عذاب میشود.بهتر است این کار به این صورت انجام شود که این دعاها را در پارچه ای جداگانه نوشته شود بالای سر میت قرار بگیرد.
نتیجه گیری
در این مقاله، مقصود ما این بود تا شما را با وقایع و اتفاقات پس از مرگ، و اعمالی که بازماندگان می توانند برای آرامش روح متوفی و کاهش عذاب قبر او انجام دهند، آگاه نماییم. امیدواریم این مطالب برای شما موثر واقع شده باشد.
