فلسفه رفتن بر سر مزار متوفیان ، بردن گل ، ریختن گندم ، شمع و …

در سرتاسر دنیا از دیر باز برای تسکین و تسلی خاطر بازماندگان، افراد به مزار عزیزان و نزدیکان می رفتند. پیش از از نوشتن این مقاله تصور من بر این بود که بر سر مزار رفتن، یک مراسم مذهبی بوده و از تفکرات یهودیت و یا ادیان دیگر سرچشمه می گیرد. ولی در تحقیقاتی که در مورد این رسم انجام دادم، متوجه شدم بر سر مزار رفتن تاریخچه بسیار دیرینه داشته و بدون شک به پیش از ظهور ادیان ابراهیمی باز می گردد. در این مقاله قصد داریم بر اساس موارد کشف شده در باستان شناسی و متون دینی، این سنت دیرینه را بررسی کرده و نظر برخی از کارشناسان روان شناسی  را نیز برای شما بازگو کنیم.

فلسفه و تاریخچه سر قبر رفتن

در نظر داشته باشید بر سر مزار رفتن تحت تاثیر دو عامل انجام می شود؛ عامل اول احترام به فرد متوفی و عامل دوم نیز تسکین غم و دردی است که بازماندگان دارند. جسی برینگ روان شناس و محقق فرانسوی در تحقیقات سال 2018 خود اثبات کرد افرادی که با افسردگی از دست دادن نزدیکان خود دست و پنجه نرم می کنند، پس از بازدید از مزار تا 47 درصد روند بهبود آن ها تسریع می شود. در ادامه همین تحقیق نشان داده شده که بر سر مزار رفتن تاثیر بیشتری نسبت به داروهای ضد افسردگی داشته و حال آن ها بهتر شده است. ولی این سنت از کجا نشات گرفته است؟ تاریخچه آن به کدام کشور باز می گردد؟ در تحقیقاتی که انجام دادم، اولین نوشته ای که به سر مزار رفتن اشاره داشت، به زبان سانسکریت و نوشته های هیروگلیف مصری باز می گشت. در نوشته های سانسکریت عنوان می شود که بعد از دفن افراد نزدیک، بعد از یک هفته باید بر سر مزار رفت تا متوفی راحت تر بتواند مسیر تناسخ خود را پیش ببرد. در نوشته های مصری فرزند پسر وظیفه داشته مزار و یا مقبره پدر را تا 1 سال به صورت مستمر زیارت کند تا سفر او تکمیل شود. ولی زمانی که در مورد ادیان ابراهیمی صحبت می شود، اولین بار در تورات و داستان حضرت یوسف است که اشاره شده که یعقوب نبی حتی نمی توانست برای تسکین حال خویش به مزار فرزندش برود! این سنت در ایران از پیش از دین زرتشت جریان داشته و در نوشت های هگمتانه به نوعی به آن اشاره شده است.

سنت و مراسم رفتن بر سر مزار (قبرستان)

بر اساس تحقیقاتی که تا به امروز انجام شده است، آداب رفتن بر سر مزار تحت تاثیر سه عامل فرهنگ ، مذهب و موقعیت جغرافیایی قرار دارد. در گذشته، بسیاری از مسلمانان  پیش از بازدید مزار ابتدا وضو می گرفتند و این مسئله در ایران و ترکیه بسیار باب بود. ولی پس از تحولات مدرن این سنت تا حد زیادی از میان رفته و افراد کمتر نسبت به این سنت زیبا توجه می کنند. در این بخش قصد داریم از نقطه نظران فرهنگی و مذهبی، مراسم بازدید از مزار را مورد بررسی قرار دهیم.

پاکیزگی و تمیزی زائر

پاکیزگی یکی از آداب اصلی رفتن بر سر مزار است. البته این مسئله تنها به دین مبین اسلام ختم نمی شود و در ادیان دیگر مانند یهودیت و مسیحیت نیز اشارات زیادی به تمیز بودن پیش از رفتن به مزار دیده می شود. در دین اسلام و سخنان امامان تاکید زیادی بر روی غسل و وضو قبل از حضور بر سر مزار دیده می شود و بسیاری از افراد این را نشانه احترام به متوفی می دانند.

از سمت پا به قبر نزدیک شوید

این مورد یکی از مواردی است که آهسته آهسته به فراموشی سپرده می شود، ولی بزرگان ما به آن بسیار اشاره کرده اند. به دلیل همین موضوع است که در بسیاری از شهرستان ها قبرستان ها را به نحوی طراحی می کردند که بخش پای قبرها در ورودی قرار داشته باشد. این سنت در کشور ترکیه و آذربایجان نیز دیده می شود و بیشتر از داخل کشور به آن اهمیت می دهند.

قرآن بخوانید

یکی از اصلی ترین مواردی که در میان تمامی مسلمانان مشترک بوده و به مکان جغرافیایی مرتبط نیست، بحث خواندن قرآن برای مردگان است. در بسیاری از کشورهای اسلامی سوره یس را برای متوفی می خوانند ولی در ایران ذکر حمد و سوره بسیار محبوب تر است.

شستن سنگ مزار

یکی از مواردی که توجه مرا به شدت به خود جلب کرده است، بحث شستن مزار است. بر اساس تحقیقاتی که انجام داده ام، تقریبا در تمامی فرهنگ های دنیا شستن مزار به عنوان بخشی از زیارت و مراسم بر سر مزار رفتن به حساب می آید. در برخی از فرهنگ های آمریکای جنوبی، این رسم دیده می شود که افراد در ازای دریافت هزینه ای به صورت مستمر مزارها را می شویند.

شمع روشن کردن برای اموات

یکی دیگر از مراسمی است که در سرتاسر دنیا ریشه دارد و به عنوان یک فرهنگ بین المللی از آن یاد می شود. در سری مطالعاتی که داشتم، ریشه این فرهنگ را در مصر و هند پیدا کردم که شمع و نور را به عنوان روشنی مسیر متوفی در نظر می گرفتند. بر اساس تصورات مصریان هر شمعی که برای تازه فوت شده روشن می کنید، مسیر تاریک را برای او روشن تر می کند. این دیدگاه در مکتب بودیسم به تکامل رسیده و عرفای اسلامی نیز از آن به عنوان یک کار نیکو یاد می کنند.

صدقه و نذری برای اموات

اگر بر سر مزار اقوام رفته باشید، افرادی را مشاهده می کنید که در دست خود بر اساس فصل و آب و هوا وسیله ای را تهیه کرده و در میان افرادی که حاضر هستند، پخش می کنند. این مورد تنها به کشورهای خاورمیانه و مخصوص کشورهایی که از ایران جدا شده اند، مرتبط است! در ایران و قبل از اسلام نیز از این موارد وجود داشته ولی بعد از ورود دین مبین اسلام، رنگ و بوی جدیدی به خود گرفته است.

گذاشتن گل بر روی سنگ قبر

اگر به تمامی فرهنگ های دنیا نگاهی بیاندازید، گل را به عنوان نماد پاکی و تمیزی قلمداد می کنند و از آن برای احترام به متوفی استفاده می شود. در هر کشور برای یادبود، از یک گل خاص استفاده می شود. مثلا در ایران گلایل بسیار کاربرد دارد، ولی در انگلستان و آمریکا گل رز زرذ جایگاه بسیار ویژه ای دارد.

خواندن فاتحه و سنگ زدن بر روی مزار

در طی چند وقت گذشته با این مسئله شوخی های بسیاری شده است، ولی این سنت را بسیاری از افراد ریشه در آموزش های دینی ما می دانند. زمانی حضرت محمد (ص) فرزند پسر خود را از دست داده بودند، در روایات آمده که هنگام دفن او دستی بر سر مزار او کشیده و سپس بلند شده اند. همین مسئله نیز به صورت مکرر از حضرت امام صادق شنیده شده است و افراد زیادی این مورد را نقل کرده اند.

پاشیدن گندم و برنج روی سنگ قبر

شاید بسیاری از افراد این مسئله را به مسلمانان  و کشورهای خاورمیانه مختص بدانند، ولی باید بگوییم این مسئله اصلا یک بحث غیر دینی و غیر مذهبی است! در کشورهای اروپایی و آمریکای جنوبی نیز به دلیل اینکه حیوانات جایگاه بسیار خاصی دارند، برای آن ها غذا آورده می شود. این موضوع را بسیاری از محققین به عنوان یک مسئله فرهنگی به حساب می آورند و حتی افرادی که هیج اعتقادی به دین و خدا ندارند، به دلیل احترام به متوفی از آن استفاده می کنند. ولی در متون دینی ما مسلمانان نیز به این مسئله بسیار تاکید شده و آن را جزء خیرات در نظر می گیرند

سخن پایانی

در این مطلب آداب و رسومی که اغلب مردم آنها را در هنگام رفتن بر سر مزار متوفیان انجام می‌دهند را نام بردیم. شما در زمان زیارت اهل قبور، کدام موارد از اینها را انجام می‌دهید؟ در قسمت نظرات برایمان رسومات محلی خود را بازگو کنید تا در آپدیت های بعدی  مقاله سایت سنگ بهشت قرار دهیم.

سنگ بهشت مرچع تخصصی خرید سنگ قبر و سنگ مزار است. می‌توانید با تماس با پشتیبانان مشاوره رایگان، خرید سنگ مزار مناسب مناطق مختلف آب و هوایی ایران دریافت کنید. ارسال و نصب رایگان به سراسر کشور نیز انجام خواهد گرفت.