مقدمه
سنگ قبر بوعلی سینا در قسمت پایین به حالت مکعب مستطیل با طول 1/25 متر | عرض 54 سانتی‌متر و ارتفاع 25 سانتی متر ساخته شده است.
قسمت بالای مزار ابو علی سینا از هر طرف 10 سانتی‌متر کوچکتر از قسمت پایین است. حدودا 33 سانتی‌متر ارتفاع دارد و به صورت منشور درآمده است. این گونه سنگ قبرها در عهد مغول و بعد از آن دوره مرسوم بوده است.
خلاصه زندگینامه ابوعلی سینا
در روزگاری که سامانیان حکومت را در این مرز و بوم در دست داشتند، بخارا پایتخت این حکومت قدرتمند بود. در یکی از روستاهای خوشنام و پرآوازه حوالی بخارا که حالا در کشور ازبکستان قرار گرفته، در سال «370 ه.ق» عبدالله و ستاره صاحب فرزندی شدند که او را حسین نامیدند. حسین به غایت باهوش بود و علاقه و پشتکار عجیبی برای آموختن داشت. تا جایی که در 18 سالگی به اغلب علوم مسلط بود. بر طبق گفته های خودش در چهل سالگی چیزی بیشتر از آنچه در 18 سالگی میدانست، نمیدانست! وی در 22 سالگی سرزمین مادری اش را ترک کرده و به گرگان می‌رود. چند سال بعد گرگان را به مقصد ری ترک کرد. پس از مدتی به دلیل اتفاقاتی که در شهرری رخ می‌داد آنجا را هم به مقصدی دیگر ترک می کند. او در نهایت با گذر از قزوین در سرزمین همدان ساکن می‌شود.
رسیدن به مقام صدارت تا زندان
در این هنگام با معالجه بیماری حاکم همدان ارج و قرب یافته و به مقام صدارت می‌رسد. اما بدخواهی ها امان نمی‌دهد و کینه ورزان رأی پادشاه را زده وی را از صدارت خلع می‌کنند. حسین که حالا به «ابن سینا» شهره شده بود متواری می‌شود و در خانه یار صمیمی اش «ابوسعید دخدوک» برای چهل روز پنهان می شود. شاه که در این فاصله بیمار می‌شود بازهم به دست ابن سینا بهبود می‌یابد. ابن سینا جایگاهش را بازپس می‌گیرد و در همین زمان نگارش یکی از شاهکارهایش کتاب «شفا» را آغاز می‌کند. در حالی که مدت زیادی از تألیف کتاب قانون نمی‌گذشت. شاه از دنیا رفت و ابن سینا دعوت شاهزاده را برای صدارت نپذیرفت. او مدتی را به زندگی پنهانی روی می آورد. بازهم کینه ورزان وی را متهم به خیانت می کنند و در کمال ناباوری شیخ الرئیس به زندان فرستاده می شود. چهار ماه تمام را در زندان به نگارش کتابش مشغول می‌شود.
آزادی و تکمیل کتاب شفا
او پس از آزادی و تحمل فراز و نشیب های بسیار بار دیگر به همدان بازگشته و در منزل مردی شیعه ساکن می‌شود. با گذر زمان در کسوت صوفیان شهر را ترک کرده مخفیانه به اصفهان می‌رود. ابن سینا بیش از یک دهه در نزدیکی این شهر ساکن می شود. روزگاری که نبوغش بیش از پیش نمایان می‌شود و توجه حاکم اصفهان را جلب می‌کند. نگارش کتاب شفا همچنان ادامه داشته تا اینکه خلق این شاهکار جاودان در چهل سالگی شیخ پایان می‌یابد. با لشکرکشی حاکم اصفهان به سمت همدان، ابن سینا نیز راهی همدان می‌شود.
نحوه درگذشت حکیم بوعلی سینا
اما یک بیماری کهنه در بین راه عودت کرده و وی را ضعیف و رنجور می‌نماید. تا جایی که شیخ الرئیس اموالش را وقف بینوایان کرده و روزهای پایانی عمرش را به قرائت قرآن و عبادت مشغول می‌شود. وی در نهایت در صبح یک روز جمعه و در نخستین روز ماه مبارک رمضان سال 428 هجری قمری در سن 57 سالگی از این جهان رخت بربسته و در همدان آرام می‌گیرد. شاید جاودان ترین جمله شیخ‌الرئیس این بود که: «آنچه که با خود بردیم این است که دانستیم، هیچ ندانستیم!»
ساخت آرامگاه
شیخ در خانه یار قدیمی اش ابوسعید به خاک سپرده می شود. بدون تشریفات و تنها یک بنای ساده خشتی بر فراز سنگ مزار وی قرار می‌گیرد. قبرها را با خاک رس نپخته سختی بنا می‌کنند. تا اجساد در طول گذر زمان کمتر آسیب ببینند و برای سال ها باقی بمانند. سال ها به همین منوال می‌گذرد تا در «قرن سیزدهم هجری» شاهزاده نگار خان فرزند ولیعهد عباس میرزا دستور می‌دهد تا بنا بازسازی شده و یک گنبد ساده نیز بر فراز آن ساخته شود. سنگ قبرها نیز عوض می شود و یک نرده ساده بر دور قبور ساخته می شود. سال ها گذشت و محمدحسین فریدالدوله گلگون همدانی دیواره ای کوتاه دور تا دور مزار بنا کرد و با ساخت دو تالار برای کتابخانه و همچنین حفر یک چاه و ساخت یک حوض ظاهر مقبره را بهبود بخشید. این بنای ساده آجری باقی می‌ماند تا در دوره حکومت پهلوی ها انجمن به نام آثار ملی تصمیم می‌گیرد تا مقبره ای درخور برای این دانشمند مشهور ایرانی بنا کند. بنابراین مسابقه ای طراحی می‌شود و همه طراحان و معماران برتر، طرح های مورد نظر خودشان را ارسال می کنند.
اجرای مسابقات و معرفی برنده
داوری آثار نیز بر عهده «محسن فروغی» یکی از موسسان دانشکده معماری دانشکده تهران و باستان شناس مشهور فرانسوی آندره گدار قرار می گیرد. بالاخره طرح یک معمار جوان نظرها را جلب می کند. طرحی که در عین مدرن بودن رگ و ریشه های اصیل ایرانی را در خود حفظ کرده و بسیار چشم نواز است. طرح متعلق به فردی به نام هوشنگ سیحون بود که حالا نامی آشنا در عرصه معماری ایرانی است. در سال 1328 این جوان صاحب ذوق و تحصیلکرده موضوع پایان نامه خود را طراحی همین مقبره قرار می دهد و بالاخره قراردادها برای ساخت این مقبره بسته می شود.
مزار بوعلی در کنار ابوسعید دخدوک است. مقبره قدیمی آنها تخریب می‌شود و قبرها با نظارت معتمدمین و اجازه روحانیون با رعایت اصول شرعی برای حفاظت بیشتر شکافته می‌شود و استخوان ها خارج می‌شود. (تصویری از جمجمه بوعلی بزرگ که در ماجرای شکافتن قبر وی ثبت شده است هم اکنون در مقبره موجود است.) کار ساخت ادامه پیدا می‌کند تا اینکه در سال 1330 شمسی با اتمام مراحل ساخت و بازگرداندن استخوان ها این پروژه بزرگ به پایان رسیده و مقبره به روی علاقمندان افتتاح می‌شود. آن هم در هزارمین سال تولد شیخ الرئیس. حالا سال هاست که این بنای زیبا و چشم نواز سمبل شهر همدان است. آرامگاه حکیم بوعلی درست در مرکز شهر همدان و در میدان بوعلی این شهر قرار گرفته است.
سنگ قبر های قدیمی
سنگ قبرهای قدیمی شیخ و دوست صمیمی اش ابوسعید که یک و نیم قرن قدمت دارند، در حصارهای شیشه‌ای قرار گرفت تا از تخریب و فرسودگی مصون بماند. آرامگاه شیخ الرئیس بوعلی سینا در سال 1376 توسط سازمان میراث فرهنگی در فهرست آثار ملّی ایران به ثبت رسید.
بخش های مختلف مقبره ابو علی سینا
- فضای سبز
ترجمانی از باغ های اصیل ایرانی در دوره هخامنشیان و حضور شکوهمند چنارهای کهنسال - تندیس ابن سینا
تنها تصویر موثق و معتبری که می توانید از ابن سینای بزرگ ببینید همین تندیسی است که توسط مجمسه ساز شهیر ایرانی ابوالحسن صدیقی ساخته شده ، آن هم بر پایه تحقیقات صورت گرفته در متون کهن و شرح حال های مختلفی که از این دانشمند برجسته در تاریخ به یادگار مانده است. مجسمه ای مرمرین و 4.5 تنی که در انتهای خیابان بوعلی قرار گرفته است با کتابی که دردست گرفته و قامت ایستاده شیخ الرئیس شما را یکراست به محضر این دانشمند فرزانه می برد. - مقبره ها
علاوه بر قبر بوعلی سینا، مزار یار همیشگی اش ابوسعید دخدوک نیز در این مقبره قراردارد. سنگ قبرهای قدیمی هر دو مزار در مقبره به نمایش گذاشته شده اند. عارف قزوینی شاعر نامدار ایرانی نیز در همین مجموعه به خاک سپرده شده است. - موزه
یک موزه غنی از آثار باستانی مربوط به دوره های پیش و پس از اسلام با نمایش آثار سفالی، کتاب-های خطی، سکه ها، ظروف برنزی و … که در تالار جنوبی مجموعه قرار دارد و از سال 1330 ه.ش برپا شده است. - قرائت خانه بوعلی سینا
در همان سال های اولیه افتتاح این مقبره به مناسبت هزارمین سال تولد ابن سینا، دانشمند جهانی، تصمیم گرفته می شود تا با یک مشارکت جهانی با حضور همه دانش دوستان جهان یک کتابخانه غنی در تالار شمالی این مجموعه ایجاد شود. طرح مورد اقبال قرار گرفته و حالا این کتابخانه با داشتن 8000 جلد کتاب و تعداد زیادی کتب خطی و باارزش و آثار بوعلی سینا یکی از غنی ترین کتابخانه های منطقه است.
طرح آرامگاه
منطق و نمایش حقیقت به واضح ترین صورت ممکن اصل اساسی استاد هوشنگ سیحون در طراحی هر یک از ابنیه های و مقبره هاست. طرح اصلی به طور کلی از دو معماری قبل و بعد از اسلام در ایران بهره برده و در یک حرکت هوشمندانه از یکی از قدیمی ترین مقابر ایرانی در دوره اسلام که درست هم عصر بوعلی سینا بوده است بهره برده است. در این طرح زیبا از چند عنصر مهم استفاده می شود:
- باغی با تاثیر از باغ های ایرانی در محوطه بیرونی
- فواره ها و آب نماها با تاثیر از حوض خانه های ایرانی
- برجی از سنگ های گرانیتی نمایانگر صلابت الوند و کاخ های باستانی ایرانی
مقبره ای با الهام از گنبد قابوس
فضای بیرونی محوطه به صورت باغی سرسبز با ردیفی از درختان چنار ساخته شده است. این مکان یادآور شکوه باغ های ایرانی است که در سطح جهانی هم ثبت شده اند. وجود آب نماها هم شما را به یاد فوّاره های سنّتی ایرانی می‌اندازد و فضا را کاملا دلپذیر و با طراوت می‌کند. اما آنچه در این میان بیش از همه توجهتان را جلب می‌کند، بنای اصلی مقبره است. در این طراحی هوشمندانه دو لایه کلی لحاظ می شود.
- در مرحله اول ترکیبی از معماری باستانی ایرانی، رومی و مصری که در لایه اولیه مقبره به کار رفته است. ستون های سنگی و تراش خورده در ورودی مقبره درست یادآور معماری یونان باستان است. ده ستون سنگی که هر کدام نماینده یک قرن است و در مجموع هزارمین سال تولّد ابن سینا را متذکّر می‌شود. نمای بیرونی با تکه سنگ های بزرگ و گاه بیرون زده، هر بیننده ای را به یاد بناهای مصر قدیم می‌اندازد.
- با عبور از درب ورودی وارد فضای اصلی مقبره می‌شوید. جایی که شیخ الرئیس آرام گرفته است. نرده‌ای دور تا دور مزار را فرا گرفته و روی سنگ قبر به زبان عربی و خطی زیبا عباراتی از «قرآن کریم» و در باب معرفی شیخ حکاکی شده است. 12 ستون سنگی یکدستِ تراش خورده نیز دور تا دور سنگ قبر قرار گرفته است و تا آسمان شتافته اند. قصیده معروف عینیه ابن سینا نیز به زبان عربی و خط ثلث بر روی دیوارها به زیبایی نقش بسته است که ترجمه این ابیات نیز در پوستری بر روی دیوار نصب شده است. اما این ترکیب معماری ایرانی، رومی و مصری نشان از این دارد که ابن‌سینا دانش اولیه خود را از ملل مختلف فرا گرفته است.
