آداب و احکام قبل و بعد از مردن دو قسمت دارد؛ قسمتى مربوط به قبل از مرگ است که با عنوان «احکام محتضر» نام برده مى‌شود و قسمتی مربوط به پس از مرگ، که از آن با عنوان «احکام اموات» از آن یاد مى‌شود. و هر کدام براى خود واجبات و مستحباتى دارد. پس هر کدام به طور مستقل بیان مى‌شود.
قبل از دفن میت:
مسائلی که باید قبل از دفن میت انجام گیرد به دو دسته مستحب و واجب تقسیم میشوند. در ادامه، آن ها را شرح می‌دهیم:
مستحبات قبل از دفن:
پس از مرگ مستحب است دهان میت را، بر روی هم بگذارند که باز نماند و چشم‌ها و چانه میت را ببندند و دست و پاى او را دراز کنند و پارچه‌اى را روى او بیندازند.
اگر شخص، در هنگام شب مرده است، در جایى که مرده، چراغ روشن کنند.
براى تشییع جنازه او مؤمنان را خبر کنند و در دفن او عجله کنند. ولى اگر یقین به مردن او ندارند، باید صبر کنند تا مشخص شود که شخص مُرده است یا خیر.
واجبات قبل از دفن:
غسل، حنوط، کفن، نماز و دفن مسلمان،بر هر مکلّفى واجب است. چنانچه بعضى انجام دهند، از دیگران ساقط مى‌شود و اگر هیچ کس انجام ندهد همه گناه کرده‌اند. اما براى انجام این امور باید از ولىّ میت اجازه بگیرند.
واجب است میّت را سه بار غسل بدهند؛ اول: با آبى که با سدر مخلوط شده باشد، دوم: با آبى که با کافور مخلوط شده باشد، سوم: با آب خالص. و اگر بر خلاف این ترتیب، انجام شود باید دوباره غسلها را انجام دهند که ترتیب آن رعایت شود. حتی اگر میت را دفن کردند، چنانچه نبش قبر، موجب هتک میّت نباشد نبش قبر براى رعایت ترتیب غسلهای سه گانه، واجب است. اهل تسنن در این باره فقط یک غسل با آب خالص را کافی میدانند و دو غسل دیگر را مستحب میدانند.
کیفیت هر غسل هم مانند غسل جنابت است و احتیاط واجب آن است که تا غسل ترتیبى ممکن است، میت را غسل ارتماسى ندهند و احتیاط مستحب آن است که در غسل ترتیبى هر یک از سه قسمت بدن را در آب فرو نبرند بلکه آب را روى میت بریزند. کسى که میت را غسل مى‌دهد، باید مسلمان دوازده امامى، عاقل و بالغ باشد و مسائل غسل را هم بداند.
میت مسلمان را باید با سه پارچه که آنها را لنگ و پیراهن و سر تا سرى مى‌نامند کفن کنند. لنگ باید از ناف تا زانو، اطراف بدن را بپوشاند و بهتر است که از سینه تا روى پا برسد. بنا بر احتیاط واجب پیراهن باید از سر شانه تا نصف ساق پا، تمام بدن را بپوشاند و درازى سر تا سرى باید به قدرى باشد که بستن دو سر آن امکان پذیر باشد و پهناى آن باید به قدرى باشد که یک طرف آن روى طرف دیگر بیاید. و کفن کردن میت با وسایل غصبى یا نجس و با پارچه ابریشمى خالص یا پارچه‌اى که از پشم یا موى حیوان حرام گوشت تهیه شده، در حال اختیار جایز نیست.
لازم به ذکر است، اهل سنت در کفن کردن میت، یک پارچه سر تاسری را واجب و دو پارچه دیگر را مستحب میدانند.
واجب است میت را طورى در زمین دفن کنند، که بوى او بیرون نیاید و درّندگان هم نتوانند بدنش را بیرون بیاورند. همچنین باید میت را در قبر به پهلوى راست به صورتى بخوابانند که جلوى بدن او رو به قبله باشد.
دفن مسلمان، در قبرستان کفّار و جاى غصبى و در جایى که بى‌احترامى به او باشد، مثل جایى که خاکروبه و کثافت مى‌ریزند، جایز نمی‌باشد.
هنگام دفن میت:
مستحبات در هنگام دفن:
۱) خوب است به امید آن که مورد قبول پروردگار باشد قبر را به اندازه قد انسان متوسط حفر کنند.
۲)جسد را در نزدیک‌ترین قبرستان دفن کنند؛ مگر آن‌که قبرستان دورتر، از جهتى بهتر باشد، به عنوان مثال، مردمان خوب در آنجا دفن شده باشند، یا مردم براى فاتحه اهل قبور بیشتر به آنجا بروند.
۳) میت را در چند متری قبر، زمین بگذارند و تا سه مرتبه کم کم نزدیک ببرند و در هر مرتبه زمین بگذارند و بردارند و در‌نوبت چهارم وارد قبر کنند و اگر میت مرد است، در دفعه سوم طورى زمین بگذارند که سر او طرف پایین قبر باشد و در دفعه چهارم از طرف سر وارد قبر نمایند و اگر میت زن است در دفعه سوم طرف قبله قبر بگذارند و به پهنا وارد قبر کنند.
۴) در هنگام وارد کردن جسد به قبر، پارچه‌اى روى قبر بگیرند و نیز جنازه را به آرامى از تابوت بردارند و وارد قبر کنند.
۵) دعاهایى که دستور داده شده، پیش از دفن و موقع دفن خوانده شود.
۶) بعد از آن که میت را در لحد گذاشتند، گره‌هاى کفن را باز کنند و صورت میت را روى خاک بگذارند و بالشى از خاک زیر سر او بسازند و پشت میت، خشت خام یا کلوخى بگذارند که میت، به پشت برنگردد.
۷) قبل از آین که لحد را بگذارند، دست راست را به شانه راست میت بزنند و دست چپ را به قوّت بر شانه چپ میت بگذارند و دهان را نزدیک گوش او ببرند و به شدّت حرکتش دهند و سه مرتبه او را به شهادتین تلقین کنند.
۸) شخصی که میت را در قبر مى‌گذارد، با طهارت و سر برهنه و پا برهنه باشد و از طرف پاى میت از قبر بیرون بیاید.
۹) غیر از خویشان میت کسانى که حاضرند، با پشت دست خاک بر قبر بریزند و بگویند «إِنّٰا لِلّٰهِ وَ إِنّٰا إِلَیهِ رٰاجِعُونَ».
۱۰) اگر میت زن است، کسى که با او محرم مى‌باشد او را در قبر بگذارد و اگر محرمى نباشد، خویشانش او را در قبر بگذارند.
۱۱) اگر میت زن است، کسى که با او محرم مى‌باشد او را در قبر بگذارد و اگر محرمى نباشد، خویشانش او را در قبر بگذارند.
۱۲) قبر را مربع یا مربع مستطیل حفر کنند و به اندازه چهار انگشت از زمین بلند کنند و نشانه‌اى روى آن بگذارند که اشتباه نشود و روى قبر آب بپاشند.
۱۳) بعد از پاشیدن آب، کسانى که حاضرند، دست‌ها را بر قبر بگذارند و انگشت‌ها را باز کنند در خاک فرو ببرند و هفت مرتبه سوره مبارکه «انّا أَنْزَلْناهُ» بخوانند و براى مُرده طلب آمرزش کنند و این دعا را بخوانند: «اللّٰهُمَّ جَافِ الْأَرْضَ عَنْ جَنْبَیهِ وَ اصْعِدْ الَیک رُوحَهُ وَ لَقِّهِ مِنْک رِضْواناً وَ اسْکنْ قَبْرَهُ مِنْ رَحْمَتِک ما تُغْنیهِ بِهِ عَنْ رَحْمَةِ مَنْ سِوَاک».
۱۴) بعد از رفتن کسانى که تشییع جنازه کرده‌اند مستحب است ولىّ میت یا کسى که از طرف ولىّ اجازه دارد، دعاهایى را که دستور داده شده، به میت تلقین کند.
۱۵) بعد از دفن میت، مستحب است صاحبان عزا را، سر سلامتى دهند ولى اگر مدتى گذشته است که به واسطه سر سلامتى دادن، مصیبت یادشان مى‌آید، ترک آن بهتر است و نیز مستحب است تا سه روز براى اهل خانه میت غذا بفرستند و غذا خوردن نزد آنان و در منزلشان مکروه است.
۱۶) مستحب است انسان در مرگ خویشان، مخصوصاً در مرگ فرزند صبر کند و هر وقت میت را یاد مى‌کند «إِنّٰا لِلّٰهِ وَ إِنّٰا إِلَیهِ رٰاجِعُونَ» بگوید و براى میت قرآن بخواند و سر قبر پدر و مادر از خداوند حاجت بخواهد و قبر را محکم بسازد که زود خراب نشود.
۱۷) از دیگر مستحبات درباره اموات، اقامه «نماز لیلة الدفن» در اولین شب به خاک سپاری میت است.
مستحبات بعد از دفن میت:
•بعد از رفتن کسانی که تشییع جنازه کرده اند، مستحب است ولی میت یا کسی که از طرف ولی اجازه دارد، دعاهایی را که دستور داده شده را به میت، تلقین کند.
•احتیاط مستحب است که در گریه بر میت، صدا را خیلی بلند نکنند.
•خواندن دو رکعت نماز پس از بازگشت از مراسم تدفین از مستحبات می‌باشد.
•صدقه دادن، دعا کردن و خواندن قرآن از اعمال مستحب بعد از دفن میت است. اگر توانایی خواندن کل قرآن وجود دارد برای او ختم کنید در غیر این صورت خواندن سوره هایی که برای اموات فضیلت بیشتری دارد را بخوانند.
•خواندن نماز وحشت یا نماز شب اول قبر.
اعمال شب اول قبر:
خواندن سوره هایی از قرآن در حالت احتضار مثل سوره های: یس، صافات، احزاب، آیة الکرسی، آیه 54 سوره اعراف، و سه آیه آخر سوره بقره در روایات، توصیه شده است.
همچنین در شب اول قبر؛ مستحب است دو رکعت نماز وحشت خوانده شود؛ که در رکعت اول بعد از سوره حمد، یک مرتبه آیة الکرسی و در رکعت دوم، بعد از سوره «حمد»، 10 مرتبه سوره «انا انزلنا» خوانده شود.
سوره هایی که برای اموات خوب است :
•سوره قدر (بخشیده شدن گناهان)
•سوره حمد
•سوره توحید
•سوره یس برای اموات (مصونیت از فشار قبر و… )
•سوره های فاتحه (بخشش گناهان و رهایی از عذاب فرشتگان نوزده گانه)
•سوره تبارک برای میت (رفع عذاب قبر و رفع گرفتاری روح مردگان)
•سوره احزاب (در امان بودن از عذاب قبر)
•سوره صافات (تسهیل مرگ)
•سوره آیه الکرسی رای نجات از عذاب قبر
•خواندن 7 مرتبه سوره انا انزلنا بالای سر قبر میت
امکان خرید سنگ قبر با طراحی سنگ و نوشته ها به دلخواه مشتری در فروشگاه اینترنتی سنگ قبر بهشت وجود دارد.